Managers stellen hun medewerkers graag ‘harde doelstellingen’ waar ze op afgerekend kunnen worden. Maar door simpele kwantitatieve doelstellingen op te leggen, vergeet de manager dat de wereld complex is, en dat veel zaken die het werk beïnvloeden niet door de medewerkers zelf kunnen worden beïnvloed. Ten onrechte wordt gedacht dat een ‘afrekencultuur’ onderdeel is van een kapitalistisch systeem. Het tegendeel is waar.

Op de middelbare school werd vroeger al verteld dat in de Sovjet-Unie gewerkt werd met dergelijke harde doelstellingen. Deze doelstellingen waren een belangrijk onderdeel van de ‘planeconomie’ die in de communistische landen gehanteerd werd.

“De economie in de Sovje-Unie onderscheidt zich wezenlijk van die in de kapitalistische landen voor wat betreft de wijze waarop bepaald wordt wat en hoeveel er geproduceerd moet worden. In kapitalistische landen speelt de vrije markt daarbij een belangrijke rol. De ondernemer houdt die markt in de gaten en produceert wat hij denkt te kunnen verkopen. Lenin was van mening dat in de Sovjet-Unie de staat de productie moet plannen.

De Sovjet-Unie, uitgave voor vwo/have. Meulenhoff Educatief, 1983.

Toch werken veel banken met planningen volgens het zgn. SMART-systeem. Dit houdt in dat aan het begin van het jaar wordt vastgesteld wat iedere medewerker moet doen. Dit planningssysteem, dat uitgaat van aanbod in plaats van vraag, kan er toe leiden dat er produkten worden verkocht aan mensen die ze niet nodig hebben (of kunnen betalen). De persoonlijke doelstellingen moeten ‘SMART’ zijn:

• Specifiek; De doelstelling moet eenduidig zijn.
• Meetbaar; Onder welke (meetbare/observeerbare) voorwaarden of vorm is het doel bereikt.
• Ambitieus; Is deze doelstelling ambitieus genoeg voor de doelgroep en/of management.
• Realistisch; De doelstelling moet haalbaar zijn.
• Tijdgebonden; Wanneer (in de tijd) moet het doel bereikt zijn.

Tegen het plannen van een jaarresultaat op basis van simpele criteria wordt al sinds de jaren ’70 gewaarschuwd. Een anekdotisch voorbeeld is van Dr. Rendel de Jong van de Universiteit Utrecht die in een interview in 2001 een grote Nederlandse bank waarschuwt in het personeelblad:

“De Russen schreven vroeger prachtige plannen waarin aangekondigd werd dat de graanopbrengst volgend jaar met 11% omhoog moest, terwijl je alleen maar kunt bepalen wanneer je moet zaaien en wanneer je moet oogsten. In de VS zijn Banken failliet gegaan omdat ze zichzelf te hoge targets hadden gesteld. Daar was steeds meer omzet voor nodig, en dus ging men steeds meer risico nemen. Bij financiële tegenwind donderde de boel dan in elkaar.”

(Dr. Rendel D. de Jong, 2001)

Meer weten?

Doran, George T. “There’s a S.M.A.R.T. way to write managements’s goals and objectives.”Management Review 70.11 (Nov. 1981) Kerr, S. (1995). On the folly of rewarding A, while hoping for B. Academy of Management Executive, 9, 7-14.